Τι να κάνουμε;

Του Νίκου Κοτζιά

 Η σημερινή κρίση είναι βαθιά, πολύπλευρη και πιθανά πολύχρονη. Στη διάρκειά της πολλοί συμπολίτες μας θα περάσουν από την κατάσταση της ελπίδας σε εκείνη της απαισιοδοξίας, ακόμα και απελπισίας. Και πάλι, κάποιες στιγμές θα επιδιώκουν να συσσωρεύουν δυνάμεις προκειμένου να δουν τα πράματα πιο αισιόδοξα. Ορισμένοι θα κινδυνεύσουν ακόμα και με φαινόμενα κατάθλιψης. Άλλοι πάλι θα αντιμετωπίσουν τα πράγματα στωικά με βάση την φιλοσοφία «βλέποντας και κάνοντας». Μια διαφορετική κατηγορία ανθρώπων θα χάσουν κάθε υπομονή και θα επιδιώξουν να απαντήσουν «πρακτικά στο σύστημα». Θα υποστηρίξουν κάθε είδους αντίσταση, ακόμα και την τυφλή. Θα επιθυμούν συνεχώς την διαμαρτυρία και την εξέγερση.

A. Διαφορετικές Προσεγγίσεις

Παρά την κρίση, δεν είναι λίγοι εκείνοι που ελπίζουν, κάποιοι λιγότεροι το πιστεύουν και τους «κάθεται», ότι στην αναπομπούλα χαίρονται οι λύκοι, αρκεί να ανήκουν οι ίδιοι στουςλύκους. Ότι η σημερινή κρίση είναι μια καλή περίπτωση για να τα αρπάξουν στα γρήγορα και νόμιμα (ασφαλώς δε ανήθικα). Να υφάνουν καλύτερες σχέσεις με την εξουσία και να την στηρίξουν με ισχυρά ανταλλάγματα. Οι απλοί πολίτες προκειμένου να εξυπηρετηθούν στα καθημερινά. Οι δε μεγαλοκαρχαρίες προκειμένου να αποκτήσουν μεγάλες ποσότητες αμάσητης τροφής.Κάποιοι άλλοι, πιστεύουν ότι αυτή η κυβέρνηση δεν θα αντέξει αρκετά και σίγουρα θα υπάρξουν αλλαγές. Μια μερίδα εκείνων που περιμένουν τις αλλαγές ελπίζουν ότι ο δικομματισμός θα εξακολουθεί να λειτουργεί παρά την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ και έχουν αρχίσει να προσανατολίζονται στην αυριανή ημέρα της ΝΔ. Μια άλλη μερίδα όσων αναμένουν τις αλλαγές, εκτιμούν, παγιδευμένοι στις αυταπάτες τους, ότι θα υπάρξουν μεγάλες πολιτικές αλλαγές, σεισμοί στο πολιτικό σύστημα, και δεν έχουν παρά να περιμένουν την επόμενη ημέρα ώστε αν και παλιοί να εμφανιστούν ως το καινούργιο. Ορισμένοι τρίτοι, από πλευράς τους, δεν ενδιαφέρονται τόσο για το τι θα απογίνει ο δικομματισμός, όσο το να αποσπάσουν ορισμένες δυνάμεις από αυτόν δια μέσω της καταγγελίας τους. Μιλάνε για το μέλλον της χώρας και εννοούν είτε το κατάστημά τους στην υπάρχουσα πολιτική αγορά, είτε το τάχα επαναστατικό τους φρούριο, που μοιάζει περισσότερο με γραφειοκρατικό Πύργο όπως το περιέγραψε ο Κάφκα.Ακόμα και σε αυτές τις δύσκολες εποχές της κρίσης, οι περισσότεροι εκ των κυρίαρχων ομάδων – ελίτ της χώρας αναλογίζονται τα κέρδη, ενδεχόμενα ή διαφεύγοντα, που θα έχουν εξαιτίας ή χάρη της κρίσης. Δείχνουν να έχουν στο μυαλό τους, ακόμα και τώρα, το προσωπικό τους κέρδος. Την αύξηση της επιρροής των ιδίων ή των συστημάτων (θεσμικών ή μη) που συμμετέχουν. Πολύ λιγότερο τους απασχολεί πραγματικά το μέλλον του τόπου και των πολιτών του. Ξεκινώντας από την κυβέρνηση που νοιώθει να είναι σε αποστολή και κατά συνέπεια δεν οφείλει να ρίχνει και πολλές ματιές στους ανθρώπους μέχρι την αριστερά που αποδεικνύεται βαθιά συντηρητική και αντιαριστερή αφού έχει βάλει το «εγώ» για πρώτη φορά τόσο ισχυρά πάνω από το «εμείς». Ίσως και να μην είναι σε θέση να απασχοληθούν με αυτό το μέλλον, διότι έχουν αφυδατωθεί από τις δεκαετίες επαγγελματικής ενασχόλησης με την πολιτική. Διότι δεν διαθέτουν ένα όραμα, ένα ιδανικό, ένα όνειρο για το μέλλον της πατρίδας και της θέσης που θα έχουν οι νεότερες γενιές σε αυτό τον τόπο.

Β. Άμεσα καθήκοντα

Σε αυτές τις συνθήκες καλούνται οι διανοούμενοι να ξυπνήσουν από τον ύπνο του δικαίου που έχουν περιπέσει μέσα από δημόσιες θέσεις και προγράμματα. Να σκεφτούν και να αναστοχαστούν με παρρησία. Να συμπαραταχτούν στους ανθρώπους του μόχθου που δεν είναι σε θέση να αρθρώσουν με εύκολο τρόπο τους καημούς, τις αγωνίες και τα όνειρά τους. Για να σωθεί αυτός ο τόπος οφείλουμε εμείς όλοι που ασχολούμαστε με τα γράμματα και τις τέχνες να δώσουμε δημόσια ψυχή στην αγωνία ενός ολόκληρου λαού που η βροχές του Οκτώβρη μπορούν να γίνουν δάκρια απελπισίας. Εξάλλου, αυτή η υπόθεση αφορά άμεσα τους ίδιους τους πνευματικούς ανθρώπους. Η ιδιομορφία της κρίσης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι ότι δεν υποφέρουν μόνο οι φτωχότεροι που γίνονται ακόμα πιο φτωχοί, αλλά για πρώτη φορά μεταπολεμικά και σε βάθος τα μεσαία στρώματα, ακόμα και τα σχετικά πιο εύπορα.Ανάλογα, καθήκον της αριστεράς είναι να θυμηθεί ότι ο εγωισμός και η μικροψυχία κάθε άλλο παρά είναι στάση προοδευτική και ριζοσπαστική. Τα μεγάλα λόγια του εγώ δεν είναι ούτε πρόγραμμα, ούτε κατεύθυνση. Οφείλει να συμμαζευτεί και να ξαναβρεί την δημοκρατική συλλογικότητά της. Στο ίδιο το ΠΑΣΟΚ η ουσιαστική έλλειψη οργανώσεων έχει καταστεί θεμελιακό πρόβλημα για την μακρόχρονη ύπαρξή του, ιδιαίτερα όταν μελλοντικά θα καταρρέει με μεγάλο κρότο η σημερινή κυβέρνηση. Ακόμα χειρότερο είναι ότι η αριστερά στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ δεν έχει αρθρωμένο λόγο και δεν έχει συγκροτημένη συλλογική λειτουργία. Όσο για την ΝΔ δεν χρειάζεται να γίνεται εδώ πολύς λόγος. Οι φιλότιμες προσπάθειες του Α.Σαμαρά δεν συναντάνε τον εύκολο δρόμο, διότι ΛΑΟΣ και Ντόρα Μπακογιάννη προτιμούν την κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ και την κατάρρευση της σημερινής ΝΔ, παρά την νίκη της χωρίς αυτούς και όχι για αυτούς.Eάν η κυβέρνηση συνεχίζει να κυβερνά με τον τρόπο που κυβερνά το οικονομικό της επιτελείο, εάν αυτό συνεχίσει να εξυπηρετεί αποκλειστικά τους δανειστές της χώρας και τους τραπεζίτες, τα λαμόγια των πλαστών τιμολογίων και της φοροκλοπής, τότε σε μερικούς μήνες δεν θα υπάρχει ΠΑΣΟΚ ως ζωντανός κοινωνικός οργανισμός, αλλά μόνο ως ένας προθάλαμος κυβερνητικών και κρατικών στελεχών, ως μια αποθήκη συντήρησής τους, ως το συνεργείο του μνημονίου. Μια τέτοια τυχόν διάλυση του κεντροαριστερού χώρου δεν θα οδηγήσει στην νίκη της αριστεράς, όπως την ονειρεύονται ορισμένοι από το 1989, αλλά σε μια στερέωση της ηγεμονίας νεοφιλελεύθερων συνταγών στην οικονομία και συντηρητισμού στην κοινωνία. Η υποχώρηση των προοδευτικών δυνάμεων θα είναι συνολική. Τόσο αυτών που ανέχονται (λάθος, μεγάλο λάθος) το μνημόνιο, όσο και εκείνων που (ορθά) το αντιπολιτεύονται.Για τον πολίτη δεν είναι λύση η απόσυρση. Ούτε και ο αναχωρητισμός. Χρειάζεται να στρατευτεί. Το ερώτημα είναι γύρο από ποια ζητήματα, με ποιο τρόπο και που; Σε αυτά τα ερωτήματα θα προσπαθήσω να δώσω μια πρώτη απάντηση, χωρίς αυτή να είναι πλήρης αφού ακόμα βρίσκεται στη διαδικασία ωρίμανσης και προκειμένου να αποκρυσταλλωθεί απαιτείται μεγάλος δημόσιος διάλογος, αναζήτηση και αναστοχασμός. Διαδικασίες που θα επιτρέψουν τα πρώτα ουσιαστικά και αποφασιστικά βήματα.

Γ. Το δέον πράττειν

Το άμεσο καθήκον για την κεντροαριστερά δεν είναι ούτε να πάει σπίτι της, ούτε να προσαρμοστεί στην σημερινή άδικη και ανήθικη πολιτική του μνημονίου, αλλά να δημιουργήσει ένα θεσμό δημόσιου διαλόγου, διατύπωσης προτάσεων, συνεργασίας στην δράση με άλλες δυνάμεις πέραν του χώρου της κεντροαριστεράς, ιδιαίτερα της αριστεράς, της οικολογίας, των ανένταχτων, των απογοητευμένων και των εχόντων δημιουργικές θετικές προσμονές.Η χώρα έχει ανάγκη επεξεργασίας προτάσεων, προγραμματικών θέσεων, εναλλακτικών σχημάτων ενόψει των εν δυνάμει ακόμα πιο δύσκολων καταστάσεων που έρχονται. Έχει ήδη απολέσει μέρος της κυριαρχίας και κινδυνεύει να απολέσει τμήματα εδάφους και θαλάσσης που κυριαρχεί. Έχει χάσει το ηθικό της. Τις προοπτικές της. Δεν διαθέτει προσμονές, ελπίδες, προσδοκίες. Όλα αυτά θα πρέπει να αποκατασταθούν μέσα από την συγκέντρωση δυνάμεων που έχουν έρθει σε ρήξη με το μνημόνιο και την λογική που αυτό εκφράζει. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη ενός κοινού μετώπου αυτών των δυνάμεων, ιδιαίτερα η άρθρωσή τους στο εσωτερικό του ίδιου του σοσιαλιστικού χώρου.Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι οργανωτικό. Τα οργανωτικά οφείλουν να εξυπηρετούν την υλοποίηση μιας πολιτικής. Είναι πρώτα από όλα πολιτικό. 

Ο κεντροαριστερός λεγόμενος χώρος οφείλει να συμμαζέψει τις διάσπαρτες προτάσεις, σκέψεις κριτικές και να τις ενοποιήσει σε μια πλατφόρμα μάχης, προοπτικής και εναλλακτικής πορείας. Δηλαδή, οφείλει συγκεντρωμένα, να πείσει τον λαό ότι όχι μόνο υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, αλλά αυτές είναι υλοποιήσιμες και συνδέονται, επιπλέον, με τη συνεργασία των προοδευτικών δυνάμεων. Συνεργασία στην πράξη που θα δοκιμαστεί μέσα σε αυτήν κατά πόσο μπορεί να αρθρωθεί και σε ένα σύστημα αποτελεσματικών συμμαχιών.