«Παύση πληρωμών και έξοδος από την ευρωζώνη»

Του ΚΩΣΤΑ ΛΑΠΑΒΙΤΣΑ*

Από το  http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=19/05/2010&id=163738

 

Η πολιτική του ΔΝΤ, την οποία αποδέχτηκε η κυβέρνηση Παπανδρέου, είναι σκληρή, άδικη και οδηγεί σε αδιέξοδο. Η περικοπή των δημόσιων δαπανών, η μείωση των μισθών και η αύξηση της φορολογίας θα οδηγήσουν την κατανάλωση σε κατάρρευση. Το κλίμα ανασφάλειας και ανησυχίας θα περιορίσει τις επενδύσεις. Οι εξαγωγές δύσκολα θα αυξηθούν σημαντικά, δεδομένου ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα υποτίμησης.

Κατά συνέπεια η Ελλάδα θα μπει σε βαθύτατη ύφεση, με μεγάλη άνοδο της ανεργίας και συρρίκνωση του ΑΕΠ. Θα μειωθεί βέβαια το δημόσιο έλλειμμα, επιτυγχάνοντας πιθανώς τη σταθεροποίηση που επιδιώκει το ΔΝΤ. Αλλά η πτώση του ΑΕΠ θα κάνει το βάρος του χρέους ακόμη μεγαλύτερο για την ελληνική οικονομία. Το ίδιο το ΔΝΤ υπολογίζει ότι, με τις καλύτερες προοπτικές, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ θα ανεβεί στο 149% το 2013.

Για να αποκτήσει ξανά πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές, δεδομένων των πολύ υψηλών αυτών ποσοστών χρέους, η Ελλάδα θα πρέπει να παρουσιάσει ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης στο άμεσο μέλλον. Συνεπώς θα έρθει αντιμέτωπη με τα βαθύτερα αίτια της κρίσης, τα οποία δεν έχουν να κάνουν με τον όγκο του δημόσιου χρέους, αλλά με την εξασθένηση του παραγωγικού της ιστού τα τελευταία χρόνια.

Η είσοδος της Ελλάδας, όπως και άλλων χωρών της περιφέρειας, στην ευρωζώνη σήμανε σταθερή απώλεια ανταγωνιστικότητας. Ο κύριος λόγος ήταν οι παγωμένοι μισθοί των Γερμανών εργαζομένων που επέτρεψαν στο γερμανικό κεφάλαιο να κυριαρχήσει στην ευρωζώνη. Το αποτέλεσμα ήταν τεράστια ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών και συνεχής φθορά του παραγωγικού ιστού για τις χώρες της περιφέρειας. Το ελληνικό έλλειμμα έφτασε στο γιγαντιαίο ύψος του 15% του ΑΕΠ το 2008. Η κοινωνία αντιλαμβάνεται την κατάσταση αυτή με το γνωστό «δεν παράγουμε τίποτε».

Το ΔΝΤ φαίνεται να πιστεύει ότι ο φθαρμένος παραγωγικός ιστός της Ελλάδας θα αναζωογονηθεί και θα σηκώσει το τρομακτικό βάρος του χρέους, αρκεί να υπάρξει μείωση μισθών, άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και αποκρατικοποιήσεις. Θα ήταν χαριτωμένη η αφέλεια της προσέγγισης αυτής, αν δεν ήταν τόσο επικίνδυνη. Λες και δεν υπήρξε ποτέ ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, πόσω μάλλον ο Καρλ Μαρξ και άλλοι αιρετικοί. Εν μέσω ύφεσης, το ΔΝΤ περικόπτει δραστικά τη συνολική ζήτηση και προσβλέπει σε ανάκαμψη μέσω της αυτόνομης πρωτοβουλίας του ήδη εξασθενημένου ιδιωτικού κεφαλαίου. Πρόκειται για τις χειρότερες πρακτικές της δεκαετίας του 1920 και του 1930, μόνο που αντί για τον κανόνα του χρυσού τώρα έχουμε το ευρώ.

Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα. Είναι άκρως απίθανο να μπορέσει η Ελλάδα να επιστρέψει στις διεθνείς αγορές με την πολιτική που ακολουθείται. Και αυτό χωρίς καν να υπολογίσουμε τις επιπτώσεις από την απολύτως δικαιολογημένη λαϊκή αντίδραση στα μέτρα. Στην πράξη η χώρα θα αντιμετωπίσει το φάσμα της χρεοκοπίας στο άμεσο μέλλον, ίσως και το 2011.

Υπάρχει άμεση ανάγκη εναλλακτικής πολιτικής, η οποία στις σημερινές συνθήκες μπορεί να προέλθει από την Αριστερά. Το πρώτο βήμα θα είναι παύση πληρωμών και δραστική αναδιάρθρωση του χρέους. Αυτό θα πρέπει να γίνει με όρους που θα προστατεύουν τα συμφέροντα των λαϊκών στρωμάτων, χωρίς να κάνουν την Ελλάδα έρμαιο των δανειστών. Στη Ρωσία του 1998, το λεγόμενο «κούρεμα», δηλαδή η ζημία των δανειστών, ήταν της τάξης του 60%, ενώ περίπου το ίδιο συνέβη και στην Αργεντινή μετά το 2001. Το «κούρεμα» των δανειστών της Ελλάδας θα πρέπει να κινηθεί τουλάχιστον σε αντίστοιχα ποσοστά για να μπορέσει να ανασάνει η ελληνική οικονομία.

Η παύση πληρωμών θα οδηγήσει βεβαίως σε κατάρρευση των τραπεζών, δεδομένου ότι κατέχουν μεγάλους όγκους αξιογράφων του Δημοσίου και δανείζονται στο εξωτερικό. Υπάρχει κίνδυνος να εξαγοραστούν οι ελληνικές τράπεζες από ξένες για ένα κομμάτι ψωμί, εξέλιξη που θα ήταν καταστροφική για την οικονομία. Η εναλλακτική πολιτική θα είναι να τεθούν οι τράπεζες υπό δημόσιο έλεγχο ώστε να διασωθούν και να λειτουργήσουν ως μοχλός οικονομικής αναδιάρθρωσης.

Αυτομάτως θα τεθεί θέμα παραμονής στη νομισματική ένωση. Η είσοδος της Ελλάδας στην ευρωζώνη είναι ιστορική αποτυχία και όσο συντομότερα αντιστραφεί τόσο το καλύτερο για τη χώρα. Οι μηχανισμοί του ευρώ και κυρίως ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αποκλείουν τη λειτουργία των τραπεζών με όρους που επιτρέπουν την αναζωογόνηση της οικονομίας. Η έξοδος από το ευρώ θα κόψει τον γόρδιο δεσμό, δίνοντας παράλληλα ανάσα ζωής στον παραγωγικό τομέα μέσω της υποτίμησης. Η εμπειρία από προηγούμενες στάσεις πληρωμών που ακολουθήθηκαν από υποτίμηση δείχνει ότι μπορεί να υπάρξει ταχεία ανάκαμψη και επιστροφή στις χρηματαγορές χωρίς απαγορευτικό κόστος.

Είναι βεβαίως προφανές ότι θα χρειαστεί να μπουν αμέσως έλεγχοι επί των κεφαλαιακών ροών για να αποφευχθούν η κερδοσκοπία και η έξοδος κεφαλαίου από τη χώρα. Παράλληλα θα πρέπει να τεθούν υπό δημόσιο έλεγχο ευρύτεροι τομείς της οικονομίας για να προστατευτούν, αλλά και για να υπάρξει η δυνατότητα παραγωγικής ανασυγκρότησης. Στη βάση αυτή θα μπορέσει να υιοθετηθεί βιομηχανική πολιτική, η οποία θα ευνοήσει νέους τομείς παραγωγής επιδιώκοντας την άνοδο της παραγωγικότητας. Θα χρειαστούν επίσης αναδιανομή του εισοδήματος και μέτρα προστασίας των φτωχότερων στρωμάτων από το πλήγμα της υποτίμησης μέσω φορολογίας και επιδομάτων. Οι ριζοσπαστικές αυτές αλλαγές δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν με τους υπάρχοντες διεφθαρμένους και αναποτελεσματικούς κρατικούς μηχανισμούς. Θα χρειαστεί λοιπόν ολική αναδιάρθρωση του κράτους με διαφάνεια και δημοκρατία.

Να τονίσω ότι η εναλλακτική πολιτική που προτείνεται εδώ δεν έχει τίποτε να κάνει με την αυτάρκεια. Η Ελλάδα πρέπει να διατηρήσει τις προσβάσεις της στις διεθνείς ροές εμπορίου, ανθρώπινου δυναμικού και κεφαλαίου. Το ζητούμενο είναι να υπάρξει ελεγχόμενη και οργανωμένη πρόσβαση.

Η κρίση που ζει η χώρα είναι δομική και ιστορική. Οι μηχανισμοί κοινωνικής και κρατικής εξουσίας που κυριάρχησαν τις τελευταίες δεκαετίες αποσυντίθενται μπροστά στα μάτια μας. Η κρίση μπορεί να λειτουργήσει ως ευκαιρία για να αλλάξει η ισορροπία ισχύος προς όφελος της εργασίας και κατά του κεφαλαίου. Μια τέτοια αλλαγή θα μπορούσε να μας βγάλει από το σημερινό αδιέξοδο ανοίγοντας νέες προοπτικές κοινωνικής εξέλιξης.

Τη στιγμή αυτή δεν τίθεται θέμα σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της χώρας. Η εναλλακτική πολιτική μπορεί όμως να δώσει λύση στην κρίση βγάζοντας την κοινωνία από το αδιέξοδο και επιτρέποντας την κοινωνική πρόοδο. Το όραμα της σοσιαλιστικής αλλαγής θα ανακτήσει τη χαμένη αξιοπιστία του και θα γίνει πιο ελκυστικό στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Απομένει να δούμε αν η Αριστερά και ο κόσμος της εργασίας έχουν τη δύναμη να το επιτελέσουν. 

* Καθηγητής Οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου