Ρητορικές ερωτήσεις για την Εξίσωση των Ευκαιριών, του Στέφανου Σαλάπα*

ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΟΜΙΛΙΑ : (Από την εκδήλωση στις 11-5-2002 στο Παπαστράτειο Μέγαρο στην εκδήλωση των ΑμΕΑ)              

Κυρίες και κύριοι,

δεν προαπαιτείται να είναι κανείς ειδικός για να μιλήσει   για ένα θέμα που οι γνώσεις των επαϊόντων περνούν σε δεύτερη μοίρα μιας και τον πρωταρχικό ρόλο τον αναλαμβάνουν άλλες παράμετροι. Το θέμα μας; Η Εξίσωση των Ευκαιριών. Μια από τις άλλες παραμέτρους; Ο ανθρωπισμός.

Επεστράτεψα λοιπόν τον εσωτερικό μου κόσμο και έφτιαξα ένα κείμενο, διανθισμένο με ρητορικές ερωτήσεις για να προσεγγίσουμε μαζί, όσο το δυνατόν πιο κατανοητά, μία πραγματικότητα, στην οποία δε μπορούμε ούτε επιτρέπεται να κλείνουμε τα μάτια μας. Μ΄ αυτό το σκεπτικό φαίνεται πως κινήθηκε και ο ΟΗΕ και στην 48^η Συνεδρία της Γενικής Συνέλευσης, στις 20 Δεκέμβρη 1993 ενέκρινε τους Κανόνες για τη  Εξίσωση των Ευκαιριών για τα ΑμΕΑ.

Τι σήμαινε όμως αυτή η κίνηση; Ήταν η συνειδητοποίηση μιας απούσας πραγματικότητας; ή το οραματικό σχέδιο για μια επικείμενη άρση, στο μέλλον και επ΄αόριστον χρόνον, της αδικίας; Πόσο ικανοποιημένος μπορεί να νιώθει ο συνΕυρωπαίος, ο συνΈλληνας, ο συμπολίτης, ο συνάνθρωπός μας σχετικά με την εφαρμογή στην πράξη εκείνων των αποφάσεων, που στολίστηκαν με την παγκόσμια σφραγίδα; Αρκούν οι ωραίες και μεγαλόστομες εκφράσεις του τύπου «δε σας θεωρούμε ανίκανους, αντίθετα σας θεωρούμε άτομα με ειδικές ικανότητες»;

 Τι έγινε στην πράξη; Ή τι γίνεται ακόμα τώρα; Βελτιώθηκε ο Κόσμος, η .........

Ευρώπη, η χώρα μας στον ευαίσθητο τομέα της μεταχείρισης και της αξιοποίησης αυτής της μεγάλης μερίδας των συνανθρώπων μας; Η χώρα μας ακολουθεί την Ευρώπη ή, ως συνήθως, χορεύει στον αργό ρυθμό του σημειωτόν;

Φαντάζομαι πως γνωρίζετε ότι στην πρόσφατη απογραφή τα ΑμΕΑ εμμέσως δεν ελήφθησαν υπόψη. Και τι εννοώ μ΄ αυτό; Εννοώ πως είναι απόντες από το εθνικό μας σύνολο με έντεχνο τρόπο. Αν έγινε λάθος από την Πολιτεία, τότε η Πολιτεία είναι ασυγχώρητη. Τα ερωτηματικά που έχω για την πρόσφατη απογραφή είναι απλά. Γιατί δε ρωτήθηκαν οι οικογένειες αν έχουν κάποιο πρόβλημα μέσα στο σπίτι τους, π.χ. οικονομικό; Αναζητήθηκε ο πραγματικός αριθμός των ΑμΕΑ; Πόσοι και ποιοι είναι τέλος πάντων αυτοί οι άνθρωποι; Είναι το 10% που είπε κάποιος υπουργός εν τη αμηχανία του, δηλαδή 1.100.000 άτομα περίπου; Είναι υπερβολικό το νούμερο;  Είναι σωστό; Άγνοια για το θέμα; Αδιαφορία;  Δεν αποτελεί υπερβολή όμως το ερώτημα:  «ποιος αυθαιρετεί τελικά και τους αγνοεί υποκριτικά, άσχετα με το πόσοι είναι»; Γιατί, κατά την ίδια απογραφή, δεν τους αγνόησαν σε ερωτήματα του τύπου «θέλετε να δωρίσετε τα όργανά του σώματός σας»; Τι είδους πολίτες θεωρούνται αυτά τα άτομα; Υπ΄ατμόν από τη Γη ή δεξαμενές σωματικού υλικού για τους υγιείς;

Ο ανάπηρος, κυρίες και κύριοι, είναι ο κατά βάσιν άνθρωπος, που διέθετε ολοκληρωμένη ψυχοσωματική υγεία. Ο ανάπηρος επίσης είναι ο φύσει πάσχων εκ γενετής άνθρωπος. Στο μικρό διάστημα της ζωής του, άλλος από την αρχή κι άλλος στη διάρκειά της, απώλεσε βάσει των πιθανοτήτων, που τραγικά μας προσφέρουν οι ατυχίες της καθημερινότητας, ό,τι είναι πιθανόν ο καθένας μας να απολέσει. Όταν το ατύχημα αφορά τον άλλον, πώς αντιδρούμε άραγε; Ποια είναι η στάση μας απέναντί τους; Γινόμαστε όλοι μας απάνθρωποι; Προς θεού, όχι. Όμως ένας μεγάλος αριθμός από εμάς προσπαθεί, τελείως υποκριτικά, να τα έχει καλά μαζί τους και παράλληλα να τους αποφεύγει. Ποιο ζήτημα μπήκε στη μέση; Ποια διαχωριστική γραμμή χώρισε σε δυο στρατόπεδα τους ανθρώπους; Είναι τάχα ζήτημα αισθητικής; Είναι η φοβία της συνάντησης με το πιθανό δικό τους μελλούμενο; Είναι η ρατσιστική αντίληψη και συμπεριφορά; Δε χρειάζεται απάντηση. Μέσα στα ερωτήματα βρίσκεται και η απάντηση. Γι΄αυτό ας πάμε στην πρόταση-λύση που είναι απλή και τη συναντάει κανείς στην ευαισθησία, στην εξοικείωση και τον ανθρωπισμό. Η νοοτροπία ότι όλα τα ζώα είναι ίσα και μερικά ισότερα από τα άλλα δεν αναιρεί τον κανόνα ότι ζούμε για τη σφαγή, ας μου επιτραπεί αυτή η σκληρή λέξη. Πεσσιμισμός, θα μου πείτε.

 -Ναι, απαντώ ευθαρσώς. Ανατρέψτε τον, αν μπορείτε. Είστε βέβαιοι, σεις που με ακούτε κι εγώ που μιλάω τώρα, ότι ο ψυχοσωματικός σας ρόλος θα είναι μόνιμος και μη αναστρέψιμος; Παρατηρείστε με πολλή προσοχή μια παλιά σας φωτογραφία, σας παρακαλώ. Ξέρετε τι θα διαπιστώσετε; Ότι μέρα με τη μέρα μεταβάλλεστε σε ΑμΕΑ! Δε μιλάω για το πιθανό ατύχημα αλλά για το φυσικό δυστύχημα. Και τότε … θα λυπηθείτε για τη ρυτίδα και τη φλεβίτιδα, το αυχενικό σας σύνδρομο θα σας ανησυχήσει, θα σας τρομάξει η αρρυθμία της καρδιάς και η σταδιακή αποχώρηση της όρασης και της ακοής θα σας απελπίσει. Κι αμέσως … με φοβερή προθυμία, θα τρέξετε να βοηθήσετε τον εαυτούλη σας. Δε θα είστε ρατσιστές πια. Αντίθετα θα είστε ευαίσθητοι και προστατευτικοί. Η χρήση του β΄προσώπου σ΄αυτό το σημείο της ομιλίας μου δεν υποκρύπτει την έννοια της κατηγορίας, απλά έγινε για να ζωντανέψει το περιεχόμενο του απρόσμενου και του απίθανου για τον καθένα μας.

 Το ΑμΕΑ όμως δε μας ζητάει να γίνουμε προστατευτικοί από οίκτο ή από ιδιοτελή ευσπλαχνία. Ζητάει ίση μεταχείριση, ίσες ευκαιρίες. Δεν είναι ούτε θεωρεί τον εαυτό του αξιολύπητο. Είναι ανθρώπινο ον και παλεύει. Θυμάμαι, (Πρόεδρε,) το μήνυμα-σύνθημα, πέρυσι που διοργανώσατε τον «Αγώνα δρόμου ζωής» στο Αγρίνιο:

        «Δώσε μου τη δυνατότητα ν΄ αγωνιστώ·

        κι αν δεν τα καταφέρω,

        άσε με να νιώσω περήφανος που προσπάθησα».

 Το μήνυμα επικεντρώνεται σε δυο λέξεις: 1) Δώσε. Δεν εκλιπαρεί, εσύ έχεις τη δυνατότητα λέει, μην κρατάς τα πάντα για σένα, είμαι κι εγώ εδώ, επίτρεψέ μου τουλάχιστον (αρχαιοελληνική η σημασία), πιστεύω πως το ξέρεις ότι έχω ικανότητες, 2) περήφανος η άλλη λέξη, που σημαίνει πως θέλω να νιώσω κι εγώ ό,τι νιώθει ο καθένας από τη νίκη ή τη συμμετοχή στον αγώνα της ζωής.

 Επομένως η προστασία της αξιοπρέπειας αυτών των ανθρώπων βρίσκεται και στα δικά τους χέρια   και στην αγκαλιά του κοινωνικού συνόλου. Η αξιοπρέπεια προστατεύεται ποικιλότροπα. Για να κάνω κύκλο στα λεγόμενα, θα παραθέσω μερικούς συμβατικούς αριθμούς. Θα αντιληφθείτε πως προστατεύεται η αξιοπρέπεια σε επαγγελματικό επίπεδο σε άλλες χώρες, Ευρωπαϊκές, όπως η Γερμανία για παράδειγμα. Το 88% των υπαλλήλων του τηλεφωνικού κέντρου του αντίστοιχου ΟΤΕ  Γερμανίας το επανδρώνουν άτομα τυφλά, στη Σουηδία το 54%, στην Ελλάδα (κρατηθείτε) το 0, 56%, όχι το 56% αλλά μισό άτομο περίπου κάθε εκατό άτομα. 
Σε πολλές Ευρωπαϊκές υπηρεσίες προβλέπεται στα 10 απασχολούμενα άτομα τα 7 να είναι αρτιμελή, τα 2 ΑμΕΑ και το 1 να προέρχεται από πολύτεκνη οικογένεια. Τα στοιχεία αυτά δεν είναι δικά μου, είναι της ΕΕ. Αν ψεύδονται αυτοί, τότε λέω ψέματα κι εγώ. Απ΄όσα διαβάζω συχνά σε διάφορα έντυπα ούτε η Ευρώπη με έχει πείσει ότι έλυσε το πρόβλημα ικανοποιητικά, προσπαθεί όμως.  Απλά η Ελλάδα βρίσκεται πολλά χρόνια πίσω.

 Δε θέλω να παραστήσω τον πιο ευαίσθητο από άλλους. Θα ήθελα όμως σαν ενεργός πολίτης αυτής της πατρίδας να υποβάλλω και πάλι κάποια ερωτήματα, που δυστυχώς κι αυτά θα αποδειχτούν ρητορικά, προς όλους εκείνους που διαχειρίζονται τις τύχες των συνανθρώπων τους, που τους θυμούνται μόνο στις προεκλογικές περιόδους.

 -Πόσα και ποια άτομα (ανάπηρα) δουλεύουν ή αξιοποιούνται καθ΄οιονδήποτε τρόπο από τους διοικητικούς και κοινωνικούς φορείς, σε ευρύτερο ή τοπικό επίπεδο;

-Αν δεν το έκαναν μέχρι τώρα, πότε δεσμεύονται να το κάνουν; Νόμοι, Πράξεις κι όχι υποσχέσεις.

-Είναι δυνατή η πρόσβαση των ΑμΕΑ στα Δημόσια κτίρια, Δήμους, Νομαρχίες, Αστυνομία κ.α; Εννοείται πως γίνεται λόγος εδώ για ασανσέρ, ειδικούς διαδρόμους, εξυπηρέτηση κ.α. Εξαιρείται, κ. Νομάρχη, η δική μας Νομαρχία κτιριακά, όπου το πρόβλημα έχει ήδη λυθεί. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο στο σύνολο των Υπηρεσιών.

 -Έχει σκύψει η Πολιτεία με πραγματική διάθεση κατανόησης πάνω στο τεράστιο ζήτημα των οικονομικών τους προβλημάτων;

-Ποιος άρχοντας, στη ψυχή και στον τύπο, ενδιαφέρθηκε πραγματικά (τονίζω τη λέξη πραγματικά κι όχι τη λέξη άρχοντας) για τον ψυχισμό τους; Βεβαίως το αρμόδιο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων μπορεί να έχει τις αντιρρήσεις του και να παρουσιάσει διάφορα πλάνα, που αποσκοπούν στη θεραπεία του φαινομένου. Η κοινωνία όμως δεν έχει πειστεί ακόμα.

Θα ήθελα να τονίσω σ΄αυτό το σημείο ότι τα παράπονα αυτά είναι παράπονα των ΑμΕΑ. Δοκιμάστε να πλησιάσετε τη ψυχή τους και θα σας τα πούνε

Ας  μην προσπαθούν επομένως, όσοι είναι υπεύθυνοι, να δικαιολογούν τα αδικαιολόγητα. Μπορούν να κάνουν «κατιτίς», που λέει κι ο λαός. Τόσα χρήματα δαπανώνται  σε καθημερινή βάση και πολλές φορές μάλιστα για ανούσια, ανώφελα και εξευτελιστικά πράγματα. Το πρώτο έργο στη γειτονιά, στην πόλη, στο κράτος, στον πλανήτη, το χρωστάμε στην ανθρωπιά. Άλλωστε τι ζητάει το ΑμΕΑ; Αυτό που δικαιούται, την ισότητα, την διατυμπανισμένη από το γραπτό Σύνταγμα και από τους άγραφους φυσικούς νόμους.

 Πριν κλείσω θα ήθελα να κάνω μια μικρούλα παρατήρηση, τόσο δα μικρή, εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων. Τα ΑμΕΑ είναι ικανά για την Παραολυμπιάδα, επικρατεί έντονος όμως σκεπτικισμός σχετικά με τη χρησιμοποίησή τους ως εθελοντών στην Ολυμπιάδα. Διπλορατσισμός, ε; Κι ένα άλλο μικρό ερώτημα, χωρίς να θέλω να υποτιμήσω κανέναν. Τι θα ήταν ο ευέλικτος Μελισανίδης κι ο στιβαρός Πύρρος Δήμας χωρίς το ψυχικό τους απόθεμα; Όσοι έχουν τέτοια πρωτεία κι ένιωσαν το μεγαλείο της νίκης καθώς και το μόχθο που προηγείται, καταλαβαίνουν καλύτερα από εμάς ότι η παραπεταμένη Παραολυμπιάδα είναι η Ολυμπιάδα των ψυχικών αποθεμάτων. Τελικά όλοι οι άνθρωποι δεν είναι αυτό που φαίνονται αλλά φαίνονται αυτό που είναι.

  Ζητώ να με συγχωρέσετε που σας ζάλισα με τα αλλεπάλληλα ερωτήματά μου. Το ομολογώ όμως πως είχα βάλει σα στόχο να σας προβληματίσω και να σας βάλω, έστω και για λίγο, στη θέση αυτών των ατόμων. Ο πραγματικά τελευταίος λόγος δεν ανήκει σε μένα, είναι πολύ παλιός και αντέχει αιώνες τώρα στο χωροχρόνο πεισματικά, προφητικά και καμιά φορά απειλητικά:

    «Μηδενί συμφοράν ονειδίσεις·

       κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον».

                                     *Στέφανος Κ. Σαλάπας 

                             Φιλόλογος, Ιστορικός - Αρχαιολόγος