ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

 ΕΛΕΝΑ  ΜΑΝΤΖΙΟΥ-ΚΟΤΡΟΛΟΥ

Κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. Είναι η ημέρα που καθιέρωσε, το 1966, η Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα. 

Είναι η ημέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Αν κάνουμε μία ιστορική αναδρομή θα διαπιστώσουμε ότι έως τον 18ο αιώνα τα λαϊκά παραμύθια- πριν την ανάπτυξη του μυθιστορήματος- ήταν η προφορική  λογοτεχνία των ενηλίκων και όχι των ανηλίκων, λόγω της  παρουσίας σε αυτά άσεμνων και βίαιων σκηνών ή φιλοσοφικών νοημάτων που δεν ενδιέφεραν ούτε γίνονταν  κατανοητά από το παιδικό κοινό. Με το κίνημα του Διαφωτισμού στην Ευρώπη  ξεκίνησε η ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας και αναγνωρίστηκε η παιδική ιδιαιτερότητά της. Φωτισμένοι διανοούμενοι (Ρουσσώ-Αιμίλιος) απλοποίησαν τα παραμύθια, περιόρισαν την έκτασή τους, απάλυναν τις βίαιες και άσεμνες σκηνές και τα παρέδωσαν στο παιδικό κοινό αναβαπτισμένα, έγινε δηλαδή η «αποπαίδωση» τους

Στην Ελλάδα βέβαια εντύπωση προξενεί το ότι η παιδική λογοτεχνία απουσιάζει από την ιστορία της Λογοτεχνίας και ότι αποτελεί ένα «μοντέρνο φαινόμενο» .Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονίσουμε την άμεση σχέση της παιδείας με την ανάπτυξη της παιδικής λογοτεχνίας καθώς προϋπόθεση για την ύπαρξη της δεύτερης είναι η δημιουργία ενός αναγνωστικού κοινού , παιδιών που μπορούν να διαβάσουν. Επομένως στην Ελλάδα με την καθιέρωση του νόμου του 1834 και την γενίκευση της εκπαίδευσης (υποχρεωτικό το δημοτικό ), δημιουργήθηκε αυτό το αναγνωστικό κοινό, που είναι προϋπόθεση για να γράψουν οι συγγραφείς. Το παιδικό βιβλίο γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη τον 20o αιώνα. Εκατομμύρια τίτλοι άρχισαν να εκδίδονται σε όλο τον κόσμο και η παιδική λογοτεχνία αναγνωρίστηκε πλέον ως ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος. Στο εμπόριο κυκλοφορεί ετησίως ένας μεγάλος αριθμός παιδικών βιβλίων που όμως αρκετά από αυτά δεν είναι «αξιόλογα και κατάλληλα» για παιδιά. Οπότε αντιλαμβανόμαστε πόσο δύσκολη είναι η επιλογή του «σωστού και καλού» παιδικού βιβλίου.

  Τι είναι παιδικό βιβλίο, τι παιδική λογοτεχνία είναι δύσκολο να το ορίσουμε.... γιατί για κάθε χαρακτηρισμό ενός βιβλίου ως παιδικού, ο ρόλος των ενηλίκων είναι καθοριστικός αφού αυτοί το γράφουν, το εκδίδουν, το κρίνουν, το προβάλουν, το διαθέτουν, το αγοράζουν, το διδάσκουν. Αυτό που απομένει για τα παιδιά είναι η τελική επιλογή, και η πιο σπουδαία, για το εάν το έργο θα διαβαστεί, θα αγαπηθεί και θα καταξιωθεί ως παιδικό βιβλίο, ανεξάρτητα από το πώς θα το κρίνουν και θα το προβάλουν οι ενήλικοι. Όμως η απλή γλώσσα, η σαφήνεια, η λιτή πλοκή της ιστορίας και οι χαρακτήρες αποτελούν κοινά στοιχεία των παιδικών βιβλίων. Οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες στα παιδικά αναγνώσματα είναι άνθρωποι, δράκοι, μάγισσες, γίγαντες, γοργόνες, λύκοι. Η παρουσία ζώων και πραγμάτων σε πρωταγωνιστικό ρόλο και η παρουσίαση χαρακτήρων με λίγα και ξεκάθαρα χαρακτηριστικά είναι ένα «προνόμιο» της παιδικής λογοτεχνίας και ένα σημαντικό διαφοροποιό στοιχείο με την Λογοτεχνία. Χρονικά μια παιδική ιστορία μπορεί να αναφέρεται στο παρελθόν, στο παρόν, στο μέλλον, σε έναν κόσμο εντελώς φανταστικό και να ασχολείται με σχέσεις και προβλήματα των παιδιών, με την ιστορία, την οικολογία, την ειρήνη.  

  Η παιδαγωγική αξία των παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων, των παραμυθιών είναι αναμφισβήτητη. Έχουν την ικανότητα να μαγεύουν και να διδάσκουν πολλά στα παιδιά. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλές φορές θέλουν να τα διαβάζουν ξανά και ξανά, δίνοντάς τους κάθε φορά μια άλλη, νέα ερμηνεία, ανάλογα με το πως νιώθουν εκείνη τη στιγμή. Οι περιπέτειες των ηρώων, που πολλές φορές ταυτίζονται μαζί τους, τα συγκινούν, τα γοητεύουν, τα διασκεδάζουν. Ταυτόχρονα, ενεργοποιούν και εμπλουτίζουν τη φαντασία τους. Περπατώντας σε φανταστικούς και ονειρικούς κόσμους, γνωρίζοντας πρόσωπα και γεγονότα, έρχονται παράλληλα σε επαφή με την πεζή πραγματικότητα που παρουσιάζεται στα παιδικά βιβλία είτε άμεσα είτε συμβολικά. Γιατί, η παιδική φαντασία είναι γνωστό και επιστημονικά ελεγμένο ότι εκτός από στάδιο ανάπτυξης της ψυχικής τους πραγματικότητας, αποτελεί και το όχημα εκείνο που τα φέρνει σε επαφή με τον πραγματικό κόσμο. Καλλιεργείται και εκλεπτύνεται ο συναισθηματικός τους κόσμος Χαρά, ενθουσιασμός, περηφάνια εθνική, συμπάθεια και αλληλεγγύη για άτομα που βρίσκονται σε δύσκολη κοινωνική και συναισθηματική θέση. Παράλληλα, εξοικειώνονται με τον κοινωνικό περίγυρο και τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε ομάδες και άτομα και αποκτούν συνολική γνώση και αντίληψη του κόσμου. Τα παραμύθια αντιμετωπίζουν με σοβαρό τρόπο τα υπαρξιακά άγχη και τα διλήμματα του παιδιών και απευθύνονται άμεσα σε αυτά. Με απλά λόγια, απευθύνονται στην ανάγκη να αγαπούν, στην αγάπη για τη ζωή και στο φόβο του θανάτου. Το ευτυχισμένο τέλος ευχαριστεί το παιδιά και προβάλλει το αίσθημα της αισιοδοξίας και της νίκης. Έτσι, μαθαίνουν ότι οτιδήποτε και αν συμβεί, όποιες απειλητικές δυνάμεις και αν εμφανιστούν, υπάρχουν άλλες δυνάμεις που μπορούν να βοηθήσουν, αν τους ζητηθεί. Αντιλαμβάνονται τη διαφορά μεταξύ θάρρους και δειλίας και καταλαβαίνουν ότι η εξυπνάδα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όπλο ενάντια στη δύναμη. Τα περισσότερα παραμύθια προσπαθούν να μεταδώσουν με διάφορους τρόπους το μήνυμα ότι ο αγώνας εναντίον σοβαρών δυσκολιών στη ζωή είναι αναπόφευκτος, γιατί είναι ένα ουσιαστικό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης. Αν, λοιπόν, κάποιος θέλει να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια για να καταφέρει να στεφθεί νικητής, πρέπει να αγωνιστεί και να μη λιγοψυχήσει. Το καλό και το κακό συνυπάρχουν παίρνοντας τη μορφή κάποιων προσώπων και των πράξεών τους, όπως ακριβώς συμβαίνει και στη ζωή, όπου το καλό και το κακό είναι πάντα παρόντα και η ροπή προς αυτά υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Τα παιδιά μαθαίνουν, ότι δεν είμαστε πάντα καλοί ή κακοί και αυτό θέτει το ηθικό πρόβλημα που απαιτεί πάλη για την επίλυσή του. Η ταύτιση τους  με τον ήρωα βοηθούν στην εξαφάνιση αισθημάτων απομόνωσης και μοναξιάς. Παράλληλα, παρακολουθώντας την προσπάθεια του ήρωα να ανακαλύψει την πραγματική του αξία, ανακαλύπτουν τον εσωτερικό τους κόσμο και ωριμάζουν.

  Επομένως το παιδικό βιβλίο με την απλή, γοητευτική και αναλυτική παρουσίαση πανανθρώπινων εννοιών, όπως είναι η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, ο σεβασμός στην ανθρώπινη ύπαρξη και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ψυχαγωγεί και διδάσκει. Αναδεικνύεται δε, σε άριστο ψυχοπαιδαγωγικό μέσο για την ανάπτυξη αφαιρετικής και κριτικής σκέψης, τη διαμόρφωση ψυχικής και επικοινωνιακής ωριμότητας καθώς επίσης και για την απόκτηση πολιτιστικής συνείδησης και Παιδείας. Η σημασία του παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου στη σημερινή κοινωνία, την κοινωνία της τεχνολογίας και της ταχύτητας, της πληροφόρησης και της γνώσης, έχει από πολλούς τονιστεί αλλά στο ερώτημα: διαβάζουν σήμερα τα παιδιά; η απάντηση είναι: όχι όσο θα έπρεπε. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες οι οποίοι εμποδίζουν τη συνάντηση των παιδιών με το λογοτεχνικό βιβλίο. Μέσα σ' αυτούς είναι αναμφισβήτητα η οικογένεια και τα πρότυπα που προσφέρει, ο κοινωνικός περίγυρος, η τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής πληροφόρησης μέσω της μαγικής δύναμης της εικόνας. Υποβαθμίστηκε η φιλαναγνωσία, με την οποία εξασκούνται οι αρετές της ψυχής, η πειθαρχία, το μέτρο, η υπομονή, η περισυλλογή, ο στοχασμός. Ακόμα και το σχολείο έχει την ευθύνη του. Τα ωρολόγια προγράμματα και η λανθασμένη, για πολλά χρόνια, αντιμετώπιση των λογοτεχνικών κειμένων, δεν επέτρεψαν στα παιδιά να κατανοήσουν ότι η λογοτεχνία αποσκοπεί πρωταρχικά στην αισθητική απόλαυση, διευρύνει ορίζοντες, καλλιεργεί τη φαντασία, την έκφραση και τη δημιουργικότητα. Ένα παιδικό βιβλίο, μια εικονογραφημένη ιστορία, ένα βιβλίο δραστηριοτήτων, ένα βιβλίο γνώσεων ή ακόμα και ένα κόμικ είναι μια ξεχωριστή περιπέτεια, όχι μόνο για μικρούς αλλά και για μεγάλους! Αναζητήστε την…

* Εκπαιδευτικός       

Μέλος Πολιτικής Επιτροπής Ν.Δ   

ΠολιτευτήςΑιτωλοακαρνανίας