Γιατί η αριστερά λατρεύει την ανάπτυξη;

Γιατί η αριστερά λατρεύει  την ανάπτυξη;

"Δεν μπορώ να κάνω τίποτα για όποιον

δεν θέτει στον εαυτό του ερωτήματα"  - Κομφούκιος

Άρθρο Χάρη Ναξάξη*

   Γιατί η αριστερά, σχεδόν σε όλες τις εκδοχές τις, νιώθει μια ακαταμάχητη έλξη από τον οικονομισμό, την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα, τον καταναλωτισμό, την τεχνολογική πρόοδο, την ανάπτυξη σε όλες τις μεταμφιέσεις τις (βιώσιμη ανάπτυξη, λαϊκή ανάπτυξη, κλπ), ειρωνεύεται το λιτό βίο ταυτίζοντάς τον με τη λιτότητα; Γιατί η αριστερά είναι το κόμμα της....

προόδου και της ανάπτυξης; Η απάντηση του ερωτήματος πρέπει να αναζητηθεί στη μήτρα που τη γέννησε. Πίσω από το μύθο της ανάπτυξης και της προόδου βρίσκονται θεωρητικές και οντολογικές παραδοχές του διαφωτιστικού προτάγματος, συνιστώσα του οποίου είναι η αριστερά, παραδοχές που διατύπωσε και ο Μαρξ. Η θεοποίηση της οικονομίας παρατηρείται και στις δυο μεγάλες συνιστώσες του διαφωτισμού, τον φιλελευθερισμό και τον μαρξισμό και προϋποθέτει συγκεκριμένες παραδοχές για το χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης. Για τους φιλελεύθερους ο άνθρωπος είναι ιδιοτελές ον και για να μην οδηγηθεί σε ένα πόλεμο όλων εναντίον όλων (Χομπς) πρέπει να αυτορυθμιστεί και να εξισορροπηθεί η ιδιοτέλεια και η απληστία του μέσω της οικονομικής δραστηριότητας, της αγοράς. Την αντίληψη αυτή διατύπωσε με τον καλύτερο τρόπο ο Α. Σμιθ στον Πλούτο των Εθνών λέγοντας ότι «δεν θα εξασφαλιστεί το βραδινό μας από τη φιλανθρωπία του φούρναρη, αλλά από την έγνοια που έχει αυτός για το συμφέρον του». Αν επιδιώξουμε λοιπόν το προσωπικό μας συμφέρον θα έρθουμε σε αναγκαίους συμβιβασμούς και η απληστία μας θα είναι ενάρετη γιατί θα είναι το κίνητρο για να παράγουμε αγαθά και να καλύψουμε τις ακόρεστες ανάγκες μας. Η οικονομία για τους φιλελεύθερους είναι ένα σύστημα αποδοτικής οργάνωσης της ιδιοτέλειας ενός άπληστου όντος, που διοχετεύει τον αχαλίνωτο καταναλωτικό ηδονισμό του και τα εγωιστικά πάθη του στην ειρηνοποιό αγορά και όχι σε αιματηρούς πολέμους.

Απέναντι στο μονοδιάστατο άνθρωπο του φιλελευθερισμού, τον ορθολογικό ατομιστή, που ασκεί ελεύθερα με ρυθμιστή την αγορά την εγωιστική φύση του, ο Μαρξ φιλοτέχνησε ανθρωπολογικά το πορτρέτο ενός όντος επίσης μονοδιάστατου, τον homo faber (άνθρωπος κατασκευαστής). Ο Μαρξ είναι μονοφυσίτης διότι η ανθρωπολογική του αντίληψη αναγνωρίζει στην ανθρώπινη ταυτότητα μια ιδιότητα, αυτή του κατασκευαστή (παραγωγού) των μέσων της ύπαρξής του. Στην Γερμανική Ιδεολογία ο Μαρξ θα πει : «οι άνθρωποι ξεχωρίζουν από τα ζώα από τη στιγμή που αρχίζουν να παράγουν τα υλικά μέσα της ύπαρξής τους». Ο κοινωνιολογικός μονισμός του Μαρξ συνίσταται στην ταύτιση της ουσίας του ανθρώπου με την παραγωγική του δύναμη (Κ. Παπαϊωάννου). Ο γενικός άνθρωπος του Μαρξ, όπως σωστά παρατηρεί ο Ε. Μορέν, στερείται υποκειμενικότητας, συναισθήματος, αγάπης, τρέλας, ποίησης, είναι ταυτισμένος με την οντολογία των παραγωγικών δυνάμεων, με μια μεταφυσική της τεχνικής και γι’ αυτό ο Μαρξ στα Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα θα πει:  «η φύση που παράγεται από τη βιομηχανία είναι η γνήσια ανθρωπολογική φύση» και στη Γερμανική Ιδεολογία  στο ερώτημα τι είναι η ζωή θα απαντήσει: «κάθε αυθεντικά ανθρώπινη δραστηριότητα υπήρξε ίσαμε τώρα εργασία, άρα βιομηχανία»!!!

Όταν η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης (Καρλ Μαρξ, Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα) είναι: «η ιστορία της βιομηχανίας που αποτελεί το ανοιχτό βιβλίο των ουσιωδών δυνάμεων του ανθρώπου, η ανθρώπινη ψυχολογία που έγινε υλικά αισθητή» τότε εύκολα μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί η αριστερά είναι αναπτυξιολάγνα. Γι ‘ αυτό η κεντρική ιδέα της αριστεράς είναι ότι θα έρθει σύντομα η στιγμή που η ανάπτυξη  των παραγωγικών δυνάμεων, που είναι για τον Μαρξ η γνήσια ανθρωπολογική φύση, δεν θα μπορεί να συγκρατηθεί μέσα στα όρια του καπιταλισμού κι έτσι θα δημιουργηθεί η υλική βάση για το σοσιαλισμό!!!

 Η ανθρωπολογική λοιπόν αντίληψη του Μαρξ είναι μονοδιάστατη, ο γενικός άνθρωπος ορίζεται ως ένας προμηθεϊκός παραγωγός που εργάζεται ακατάπαυστα για να κυριαρχήσει στη φύση, οδηγώντας έτσι στο αβίαστο συμπέρασμα ότι η χρηστή κοινωνία είναι αυτή που αναπτύσσει απεριόριστα τις παραγωγικές δυνάμεις και κατανέμει ίσα τα αγαθά. Έτσι νομιμοποιείται η παράλογη ιδέα ότι κάθε επιθυμία είναι θεμιτό να μετατρέπεται σε αγαθό, σε εμπόρευμα αφού βαπτισθεί ανθρώπινη ανάγκη. Και τότε πως θα ορίζεται η άλλη κοινωνία; Σύμφωνα με τον Μαρξ: «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του»!! Τι τραγωδία! Ο απόλυτος θρίαμβος του εμπορεύματος αφού κάθε επιθυμία θα βαφτίζεται ανάγκη και θα παράγονται τα αντίστοιχα αγαθά για την ικανοποίησή της. Ο ανθρωπολογικός τύπος μιας τέτοιας κοινωνίας είναι ένα ον χρησιμοθηρικό και κτητικό, ένα κοινωνικό φαντασιακό που καταναλώνει για να υπάρχει, που αναζητά την καταξίωσή του μέσω της αδιάκοπης επέκτασης των αναγκών και της κάλυψης τους με τη συσσώρευση πραγμάτων. Έτσι γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στο αν ζούμε για να καταναλώνουμε ή αν καταναλώνουμε  για να ζούμε ή ακόμα χειρότερα αν οι άνθρωποι αγοράζουν τα εμπορεύματα ή τα εμπορεύματα τους ανθρώπους (Α. Γκορζ).

Ο ορθός λόγος, ο διαφωτισμός και οι συνιστώσες του, υποτίθεται ότι θα απελευθέρωνε τους ανθρώπους από τις προκαταλήψεις και τους θεούς και δημιούργησε τον πιο τυραννικό θεό, την οικονομία, την πίστη στην ανάπτυξη, στην παράλογη δηλαδή ιδέα ότι προορισμός μας είναι να παράγουμε περισσότερο και να καταναλώνουμε περισσότερο. Αν όμως η ανάπτυξη είναι η νέα θρησκεία τότε χρειαζόμαστε οικονομικά άθεους που να οργανώσουν την επιβράδυνση της οικονομίας και μέσω αυτής μια αξιοβίωτη ζωή, που θα περιορίζει τα εμπορεύματα και θα μας απομακρύνει από το βασίλειο της ανάγκης, δηλαδή από την οικονομία. Η ελάττωση της οικονομικής δραστηριότητας, η αποανάπτυξη, είναι απαραίτητη διότι δεν είναι δυνατόν να παράγουμε απεριόριστα σε ένα πλανήτη με πεπερασμένους πόρους, αλλά και γιατί θα λειτουργήσει ως θρυαλλίδα που θα οδηγήσει στην οικοδόμηση ενός ανθρώπινου φαντασιακού που δεν θα έχει καταληφθεί από την παράλογη λογική που ταυτίζει την απόλαυση και την ευτυχία με την απεριόριστη κατανάλωση.

*Χάρης Ναξάκης

Καθηγητής Οικονομικών στο ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας

charisnax@yahoo.gr