Κλιματική αλλαγή και διατήρηση προστατευόμενων περιοχών

Τα τελευταία χρόνια το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής απασχολεί και προβληματίζει έντονα την διεθνή κοινότητα και ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα, την κοινωνία των πολιτών, καθώς και τις κυβερνήσεις των κρατών και...

ιδιαίτερα της Ευρώπης, ενώ την τελευταία περίοδο γίνεται λόγος από την επιστημονική κοινότητα για κλιματική κρίση.

Η τρέχουσα αλλαγή του κλίματος οφείλεται κυρίως στην αύξηση της συγκέντρωσης αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα εξαιτίας ανθρωπογενών παρεμβάσεων όπως είναι η καύση ορυκτών καυσίμων για παραγωγή ενέργειας και τα οποία συμβάλουν στην παγίδευση θερμότητας στη γη.

Η κλιματική αλλαγή εκδηλώνεται με αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας με συνεχή ανοδική τάση τα επόμενα χρόνια σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες με συνέπειες μεταξύ άλλων την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων, την μείωση των βροχοπτώσεων, την εμφάνιση καταστάσεων λειψυδρίας, την αύξηση δασικών πυρκαγιών, τη μετανάστευση ειδών της άγριας πανίδας και την μεταβολή των οικοσυστημάτων που φιλοξενούν σημαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας.  

Γράφει ο συνεργάτης  του Δικτύου μας  Αλέξανδρος Χαντζάρας

Στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο, οι επιπτώσεις από την αλλαγή του κλίματος εμφανίζουν μεγαλύτερη ένταση στη λεκάνη της Μεσογείου που περιλαμβάνεται μεταξύ των πλέον ευάλωτων περιοχών λόγω της υψηλής αύξησης της θερμοκρασίας και της μείωσης των βροχοπτώσεων με αποτέλεσμα την εμφάνιση περιόδων ξηρασίας, καθώς και πυρκαγιών κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου.

Η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των χωρών της λεκάνης της Μεσογείου η οποία παρά το γεγονός ότι συμβάλει σε χαμηλό ποσοστό στις συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου, ωστόσο αναμένεται να πληγεί δυσανάλογα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής οι οποίες ήδη έχουν αρχίσει την εμφάνισή τους το τελευταίο χρονικό διάστημα με την αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων και τις απότομες μεταβολές των καιρικών συνθηκών.

Όμως πέραν των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιφέρει και δυσμενείς επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία όπως αναφέρεται και σε σχετική μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδας (Οι Περιβαλλοντικές, Οικονομικές & Κοινωνικές Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα, Ιούνιος 2011), ενώ το ζήτημα των εξελίξεων σχετικά με την κλιματική αλλαγή μνημονεύεται και στις ετήσιες εκθέσεις του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος.

Για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, η Ελληνική Πολιτεία με τον Ν.4414/2016 καθόρισε το πλαίσιο για την εκπόνηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ) από το Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας και παράλληλα επέβαλε την κατάρτιση των Περιφερειακών Σχεδίων για την Προσαρμογή στη Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ). Το ΠεΣΠΚΑ αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που προσδιορίζει και ιεραρχεί τα απαραίτητα μέτρα και τις αντίστοιχες δράσεις προσαρμογής και το οποίο εκπονείται από την οικεία Περιφέρεια με σκοπό την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της περιοχής στην κλιματική αλλαγή στο σύνολο των τομεακών πολιτικών.

Στο πλαίσιο της επαγγελματικής μου θέσης, είχα τη δυνατότητα να μελετήσω το Περιφερειακό Σχέδιο για τη Προσαρμογή στη Κλιματική Αλλαγή για τη Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης το οποίο περιλαμβάνει δυσοίωνες εκτιμήσεις σχετικά με  τη μελλοντική μεταβολή των κλιματικών παραμέτρων (θερμοκρασία, ξηρασία, καύσωνες, βροχοπτώσεις, άνοδος στάθμης της θάλασσας κλπ.) στην ευρύτερη περιοχή. Αντίστοιχες δυσοίωνες εκτιμήσεις περιλαμβάνονται  και στο Περιφερειακό Σχέδιο για τη Προσαρμογή στη Κλιματική Αλλαγή για τη Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας όπως αυτές δημοσιεύτηκαν πρόσφατα σε τοπικά μέσα ενημέρωσης.

Από την κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεαστεί η παραγωγικότητα των γεωργικών καλλιεργειών λόγω αύξησης της συχνότητας εμφάνισης και της έντασης ακραίων φαινομένων όπως οι καύσωνες και η ξηρασία. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας λόγω κλιματικής αλλαγής θα μεταβάλει τη θαλάσσια βιοποικιλότητα και τη δομή των αλιευτικών πεδίων με αρνητικές επιπτώσεις στην εμπορική αξία των αλιευμάτων, ενώ δύναται να ευνοήσει την εξάπλωση ξενικών ειδών αλλοιώνοντας τη σύνθεση της ιχθυοπανίδας. Επίσης, αναμένεται αύξηση των δασικών πυρκαγιών και μείωση των υδάτινων αποθεμάτων λόγω μείωσης των βροχοπτώσεων και αύξησης των περιόδων ξηρασίας.

Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει και τις δομημένες υποδομές με την αύξηση του κινδύνου καταπόνησης από τους κύκλους διαστολής – συστολής, ενώ στο οδικό δίκτυο δύναται να αυξηθούν τα προβλήματα κατολισθήσεων λόγω εμφάνισης έντονων βροχοπτώσεων. Επιπλέον των προαναφερόμενων, αναμένεται να εμφανιστούν και φαινόμενα διάβρωσης παράκτιων περιοχών και υποχώρησης παράκτιων ζωνών με αρνητικές επιπτώσεις στο τουριστικό προϊόν και την ελκυστικότητα των τουριστικών περιοχών.

Η πρόκληση της αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής από την πολιτεία συνδέεται με την αντίστοιχη πρόκληση της διατήρησης του εκτεταμένου δικτύου προστατευόμενων περιοχών που βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια και το οποίο περιλαμβάνεται στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Natura 2000 στο πλαίσιο εφαρμογής σχετικής ευρωπαϊκής νομοθεσίας.

Το εκτεταμένο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών αποτελείται από υγροτοπικά οικοσυστήματα όπως λίμνες, λιμνοθάλασσες, έλη, εκβολές και δέλτα ποταμών, δασικές εκτάσεις, παραποτάμια δάση, παράκτιες και θαλάσσιες περιοχές. Στις προστατευόμενες περιοχές βρίσκονται σημαντικοί βιότοποι που περιλαμβάνουν πλούσια βιοποικιλότητα αποτελούμενη από χερσαίους και θαλάσσιους οικοτόπους, καθώς και από σημαντικά είδη πανίδας όπως ορνιθοπανίδα, θηλαστικά, ερπετά – αμφίβια και ιχθυοπανίδα.

Οι προστατευόμενες περιοχές εμφανίζουν υψηλή τρωτότητα στην κλιματική αλλαγή, ενώ σε μεγάλο βαθμό δύναται να επηρεαστούν οι υγροτοπικές περιοχές και η βιοποικιλότητα που βρίσκεται στις εν λόγω περιοχές. Η μείωση των βροχοπτώσεων δύναται να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην ποσότητα και τη ποιότητα του νερού των λιμναίων οικοσυστημάτων, ενώ η υψηλή συχνότητα εμφάνισης ακραίων βροχοπτώσεων μπορεί να συμβάλει σε αύξηση της εισροής θρεπτικών στοιχείων στους υγρότοπους με αρνητικές συνέπειες για τη βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων, καθώς επίσης μπορεί να προκαλέσει διάβρωση του εδάφους και κατάκλυση περιοχών από πλημμύρες. Επίσης, η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει απώλεια ειδών πανίδας, ενώ θα συμβάλει και στην εισβολή ξενικών ειδών στα οικοσυστήματα με την εκτόπιση των ενδημικών ειδών προκαλώντας αλλοίωση στη σύνθεση της πανίδας.

Πρέπει να αναφερθεί, ότι βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία έκδοσης των Προεδρικών Διαταγμάτων (Π.Δ.) οριοθέτησης και χαρακτηρισμού των προστατευόμενων περιοχών μέσω των οποίων θα καθοριστούν ζώνες προστασίας και θα προσδιοριστούν οι επιτρεπόμενες χρήσεις και δραστηριότητες και με τη διαδικασία αυτή θα επιτευχθεί η θεσμική προστασία της βιοποικιλότητας.

Η διατήρηση της βιοιποικιλότητας μέσω της αειφορικής διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών θεωρείται κρίσιμος παράγοντας ως προς την ανάσχεση των δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και τον μετριασμό της εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων.

Καθίσταται ανάγκη πλέον ο σχεδιασμός και η υλοποίηση έργων και υποδομών σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο να μην χαρακτηρίζεται από αποσπασματικότητα όπως είναι η πάγια τακτική, αντίθετα απαιτείται η υιοθέτηση ολιστικής προσέγγισης η οποία θα σταθμίζει τις εκτιμήσεις των Περιφερειακών Σχεδίων για τη Προσαρμογή στη Κλιματική Αλλαγή και θα αξιοποιεί τα προτεινόμενα μέτρα και τις αντίστοιχες δράσεις προσαρμογής,  ιδιαίτερα στη περίπτωση χωροθέτησης υποδομών που δύναται επηρεάσουν άμεσα ή έμμεσα το προστατευτέο αντικείμενο των προστατευόμενων περιοχών.

Η οικολογικά σημαντική βιοποικιλότητα που βρίσκεται στις προστατευόμενες περιοχές της επικράτειας είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή και η προστασία της είναι απαραίτητη τόσο για τη διατήρηση σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, όσο και για το γεγονός ότι μπορεί να συμβάλει στην ανάσχεση των αρνητικών επιπτώσεων που θα επιφέρει η κλιματική κρίση. Προς τη κατεύθυνση αυτή, είναι απαραίτητη τόσο η αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης από τις αρμόδιες αρχές, όσο και η στενή συνεργασία μεταξύ κεντρικής διοίκησης και αυτοδιοίκησης, καθώς και η συνεχής διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών στο τοπικό επίπεδο. 

Για το Δίκτυο Ενεργών Πολιτών “Act now-ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΩΡΑ»

Αλέξανδρος Χαντζάρας  M.Sc. Περιβαλλοντολόγος,  Υπάλληλος στον Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Νέστου – Βιστωνίδας – Ισμαρίδας & Θάσου