Λιχνίζοντας το μέλλον, ζυμώνοντας την πλάση

Ο Δημήτρης Παπαχρήστος μιλάει για τη δύναμη της μνήμης και τα οικουμενικά όρια του ελληνισμού, για την οικονομική και κυρίως πολιτισμική κρίση, για τον έρωτα και το ταξίδι, αγωνιώντας για το μέλλον του τόπου | ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Συντάκτης: Γιώργος Σταματόπουλος

«Ο,τι έχει υπάρξει αληθινά δεν γίνεται να χαθεί· θα το βρούνε μπροστά τους οι.... επόμενοι, που θα έχουν μνήμη και γνώση, θα συνεχίσουν από ’κεί που δεν μπορέσαμε να φτάσουμε εμείς». Σε ένα άρτι εκδοθέν βιβλίο του με τίτλο «Πλωτή Πατρίδα» (εκδ. Τόπος) ο Δ. Παπαχρήστος μιλάει για τη δύναμη της μνήμης και τα οικουμενικά όρια του ελληνισμού, για την οικονομική και κυρίως πολιτισμική κρίση, για τον έρωτα και το ταξίδι, αγωνιώντας για το μέλλον του τόπου.

Οι ήρωές του πάσχουν και αισιοδοξούν, στοχάζονται και ζουν την καθημερινότητα με χιούμορ και στωικότητα, μας ταξιδεύουν σε χώρες μακρινές αλλά και μέσα μας, μέσα από ιστορίες σκληρές και τρυφερές ταυτόχρονα. Ολα διαδραματίζονται σε ένα καφενείο στο κέντρο της Αθήνας.

Ο Δ. Παπαχρήστος με τον συντάκτη της «Εφ.Συν.» Γιώργο Σταματόπουλο | ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

• Πώς προέκυψε ο τίτλος του βιβλίου και τι σε ώθησε στη συγγραφή του;

Η «Πλωτή Πατρίδα» ταξιδεύει ανά τους αιώνες με πυξίδα τον οικουμενικό πολιτισμό της, που καταργεί και ξεπερνάει τα όποια σύνορα. Ετσι κι αλλιώς πατρίδα του καθενός είναι η κοιλιά της μάνας του. Αυτό βεβαίως κάνει να δυσφορούν όλοι εκείνοι οι τάχα μου διεθνιστές, δήθεν κοσμοπολίτες της Αριστεράς, που ντρέπονται να προφέρουν τη λέξη πατρίδα και τροφοδοτούν έτσι τους πατριδοκάπηλους ελληναράδες που βυσσοδομούν στην ιστορία της και στο κορμί της.

Πώς μπορείς να είσαι παγκόσμιος εάν δεν πατάς στην πάτρια γη; Η Ελλάδα είναι μια χώρα που είναι παντού, που διαπλέει τον πλανήτη, αφήνοντας εδώ κι εκεί τους ανθρώπους της που ζουν στα ξένα έχοντας μέσα τους την πατρίδα τους. Ο απανταχού ελληνισμός και η σχέση του με την τωρινή δύσκολη στιγμή της χώρας με πείσμωσε και θέλησα να δείξω τη δύναμη που έχουμε, αλλά δεν μπορούμε να την εκτιμήσουμε και να την εκμεταλλευτούμε.

• Δεν φοβάσαι ότι είναι πιθανό να πέσει σε φουρτούνες η Πλωτή Πατρίδα και να μην μπορεί να βρει κάποιον προσανατολισμό;

Η «Πλωτή Πατρίδα» ως μυθιστόρημα όντως ξανοίγεται πολύ, με κίνδυνο να βουλιάξει κιόλας. Χωρίς παραπάνω κίνδυνο όμως κανένας δεν αισθάνεται ασφαλής. Η ποίηση και η φιλοσοφία, οι λαϊκοί και αυθεντικοί άνθρωποι μοιράζονται μέσα στο καφενείο ό,τι σκέπτονται και αισθάνονται και δεν κρύβουν τα προσωπικά τους δεδομένα, είναι ελεύθεροι. Ταξιδεύουν με το καράβι της ζωής. Η Ελλάδα με τον λόγο της, την ιστορία της, με όλα τα δεινοπαθήματά της δύσκολο να βουλιάξει. Εμείς κινδυνεύουμε να πνιγούμε στα απόνερά της, όταν δεν καταλαβαίνουμε ποιοι είμαστε και πού πάμε.

• Ποιοι είμαστε και πού πάμε;

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Βόρεια Εύβοια, αγροτόπαιδα στις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Εζησα την υπαρξιακή μου αγωνία. Η μάνα μου, εκατό χρονώ σήμερα, γέννησε δεκατρείς φορές και απομείναμε τρία παιδιά σήμερα. Βράχαινα. Στα μάτια της λοξά είχε ένα γλυκό γελάκι. Με το κεφαλομάντιλο γονατιστή μπροστά στο τζάκι ζύμωνε στη σκάφη ολόκληρη την πλάση.

Ο πατέρας πάντα φώναζε «θέρος, τρύγος, πόλεμος» λιχνίζοντας πέρα στ’ αλώνια την ελπίδα και το μέλλον. Αργότερα κατάλαβα ότι ο έρωτας μόνο θανατώνει τον καθημερινό θάνατο του βιοπαλαιστή – το είδα στους γονείς μου. Ο έρωτας γίνεται σπόρος ανθηρός. Η κάθε στιγμή για μια στιγμή πέφτει στην αγκαλιά της άλλης και βλασταίνει... Και στα μνήματα φυτρώνουν αγριόχορτα και λουλούδια που καρπίζουν. Πεθαίνουμε για να ζούμε χορεύοντας πάνω στα εννιά όγδοα της μνημοσύνης, πάνω στα μνήματα, απτάλικο στο μέλλον. Η ύλη γίνεται πνεύμα, είναι η φωτιά [που γίνεται φως]. Η αγάπη είναι φως ολοστρόγγυλο, μια αγκαλιά που πάντα περιμένει.

• Σταθμός, Πολυτεχνείο. Τι, μετά τόσα χρόνια;

Αν πονάω και πεισμώνω είναι γιατί δεν πιστεύω πως ό,τι κάναμε πήγε χαμένο. Ομολογώ πως είμαι σημαδεμένος από την εξέγερση που ζήσαμε στο Πολυτεχνείο. Δεν φοβηθήκαμε που ήμασταν άοπλοι καθότι η πίστη μας στην ελευθερία μας όπλιζε και κάθε λέξη γινόταν τραγούδι και σύνθημα και σφαίρα, που τρομοκρατούσε τους τρομοκράτες. Κάποιοι σήμερα καλλιεργούν τον φόβο με τα ΜΜΕ και κάποιοι άλλοι την απογοήτευση. Οποιος, όμως, εξακολουθεί να αγωνίζεται δεν έχει χρόνο να απογοητευτεί και μάλιστα τώρα που τα πράγματα έχουν πολύ δυσκολέψει.

«Πλωτή Πατρίδα» (εκδ. Τόπος) | 

Ο αγώνας παράγει την ευτυχία, την άνοιξη, στις λαβωματιές φυτρώνουν παπαρούνες κόκκινες που τις σκορπίζει ο άνεμος εξαπλώνοντας την ομορφιά τους παντού· μαζί έρχονται κόκκινα τριαντάφυλλα με την ευώδη παρουσία τους να ευλογήσουν τη μυσταγωγία των ανθών που γίνονται καρποί. Δεν ζούμε μόνο για ψωμί, φωνάζαμε, θέλαμε και τριαντάφυλλα. Σήμερα, στα κενά που δημιουργούνται από τις συγκρούσεις αλλά και στα κενά στα μυαλά των εξεγερμένων ιδεοληπτών που φανατίζονται, έρχεται η ποίηση να μιλήσει και να αφηγηθεί ο ποιητής την ιστορία της ανθρώπινης ύπαρξης, που την ουτοπία την πραγματώνει με την πίστη του.

• Προφανώς έχει σημαδέψει τη ζωή σου και το έργο σου.

Για μένα και για τα παιδιά το Πολυτεχνείο δεν τέλειωσε το ’73· συνεχίζεται. Είναι φάρος, είναι και σταθμός ανεφοδιασμού. Είναι ένα συμβολικό και ταυτοχρόνως ιστορικό γεγονός. Οπως προείπα, για μας η ελευθερία ήταν κάτι παραπάνω από ψωμί. Μου αρέσει εντούτοις που το Πολυτεχνείο με καπελώνει, γιατί ταυτόχρονα με απελευθερώνει, γιατί δεν έχει ιδιοκτήτες, ανήκει σε όλους τους εξεγερμένους. Προφανώς έχει στιγματίσει ανεξίτηλα τη σκέψη μου, το έργο μου, τη ζωή μου. Από την άλλη, ο πολιτισμός είναι ελευθερία, είναι της κάθε μέρας δημιουργία των ανθρώπων, που συνυπάρχουν και ψάχνουν τρόπους να κάνουν τέχνη τη ζωή τους, με κατάληξη στο ευ ζην, στο συνανήκειν. Και αυτά ως ενεργοί πολίτες, δίνοντας νόημα και περιεχόμενο στην άμεση δημοκρατία. Χρωστάω νομίζω μια συγγνώμη που από ενεργοί πολίτες γίναμε ΣΥΡΙΖΑ. Πίσω δεν μπορούμε να γυρίσουμε, ούτε στον Κούλη, π.χ., στον Βορίδη, στον Αδωνη.

• Βλέπεις συρρίκνωση δημοκρατίας σήμερα;

Η δημοκρατία θέλει ενεργούς πολίτες, ειδάλλως καταντάει λερό πουκάμισο αδειανό. Σήμερα την έχουν φέρει στα μέτρα τους: πρωθυπουργική, ολιγαρχική, αντιπροσωπευτική. Μας ράβουν και παίρνουν τα μέτρα μας χωρίς την παρουσία μας και από πάνω μας καθιστούν συνυπεύθυνους και συνένοχους.

Στο βιβλίο μιλάω για όλα αυτά μυθιστορηματικώ και ποιητικώ τω τρόπω. Ανάγκη πάσα να δημιουργηθεί ένα κοινωνικό και πατριωτικό, ταξικό και πολιτικό υποκείμενο, που θα είναι και απελευθερωτικό, καθότι ζούμε κάτω από τη σβάστικα μιας νέας κατοχής των θεσμών, δηλαδή της ενωμένης ευρώπης της λιτότητας και της Γερμανίας. Γίνονται πόλεμοι γύρω μας και τους «καταναλώνουμε» γιατί ζούμε την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας, μια και την καταντήσαμε εικονική.

Ο καθημερινός οικονομικός πόλεμος και η ανάγκη που είναι η χειρότερη δικτατορία δεν μας επιτρέπουν να χαρούμε, να απολαύσουμε τη ζωή, που είναι μία και μοναδική. Η εμπορευματοποίηση των πάντων είναι καταστροφική. Και ο έρωτας κατάντησε ευχάριστη ατίμωση και η αγάπη μια λέξη που την πυροβολούν ασταμάτητα. Εδώ που φτάσαμε είναι προτιμότερο να αγωνίζεται κανείς ακόμα και μάταια παρά να ζει μάταια. Είναι θέμα αξιοπρέπειας.

• Η πολιτική; Ο πολιτισμός;

Η πολιτική, ο πολιτισμός, η πολιτεία, το πολιτεύομαι είναι ομόρριζα, δεν ξεχωρίζουν. Ο πολιτισμός είναι η πολιτική του παρόντος και του μέλλοντος, δεν είναι τσόντα, δεν είναι συμπλήρωμα, είναι το όλον της ύπαρξής μας. Δεν μπορεί το «όχι» να ξεκουραστεί στην αγκαλιά του «ναι», δεν χωράει.

Δυστυχώς η Αριστερά [που δεν είναι] έγινε σοσιαλδημοκρατικό συμπλήρωμα του συστήματος. Η κατάσταση που ζούμε δεν αφορά μόνο εμάς, αφορά όλους τους χειμαζόμενους λαούς του κόσμου, αφού τη ζωή τους τη διαχειρίζεται το 15% του πλανήτη. Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι άλλο ο ανθρώπινος χρόνος και άλλο ο ιστορικός. Η σύγκρουση θα γίνει, είναι αναπόφευκτη. Υπάρχει μια τουρκική παροιμία που λέει: «Μπιρί γερ, μπιρί μπακάρ, κιγιαμέτ οντάν κοπάρ» [«Οταν ο ένας πεινάει και ο άλλος κοιτάει, το κακό από ’κεί ξεσπάει»]. Οι άλλοι είμαστε εμείς.

• Ενα υστερόγραφο;

Ναι: Όταν κατεβούμε στη στάση, το ταξίδι συνεχίζεται και χωρίς εμάς, καθότι, όπως έλεγε και ο παππούς Δημόκριτος, «βίος ανεόρταστος, μακρά οδός απανδόκευτος».

Εφημερίδα των Συντακτών